Frelsa i dei ulike livsverva!
Men å, eg ser at gjennom å tale generelt om alle på dette viset, kjem ikkje poenget mitt fram. So lat oss applisere denne sanninga på ulike livsverv, og de vil sjå at ein enten vert nøydd til å forkaste fornufta, erfaringa og vitet åt dei trufaste, eller sanne at fleirtalet av Katolikkar er fordømde. Er der noko verv i verda som favoriserar uskulda, der frelsa verkar lettare og som menneska gjer seg høgare tankar om enn prestane, Guds løytnantar? Ved fyste augekast, kven skulle ikkje tenkje at dei fleste av dei ikkje berre er gode, men perfekte; likevel vert eg forferda når Sankt Jerome erklærer at sjølv om verda er full av prestar, so lever knappt ein av hundre på eit vis som samsvarar med vervet deira; når eg får høyre ein Guds tenar vitne om at han har fått vite gjennom openberring at talet på prestar som fell ned i helvetet kvar dag er so stort, at det verka umogeleg for han å sjå for seg at der er nokon att på jorda; når eg får høyre Sankt Chrysostom utbryte med tårar i augene, "Eg trur ikkje at mange prestar vert frelste; eg trur det motsatte, at antalet som vert fordømde er større."
Sjå endå lenger oppover, og sjå prelatane åt den Heilage Kyrkja, pastorar som har ansvar for sjelene. Er talet på dei som vert frelste av desse større enn antalet som vert fordømde? Høyr på Cantimpre; han vil dele ei hending med dykk, og de kan sjølve dra dykkar eigne konklusjonar. Der vart halde eit konsilium i Paris, og eit stort antal prelatar og pastorar som hadde ansvar for sjeler deltok; kongen og prinsar kom og for å kaste glans over samlinga gjennom sitt oppmøte. Ein kjend forkynnar vart invitert for å forkynne. Då han held ei preike, openberra ein grusom demon seg for han og sa, "Legg ned boka di. Om du vil halde ei preike som er til gagn for desse prinsane og prelatane, nøy deg med å sei til dei frå oss; 'Me prinsar av myrkret takkar dykk, prinsar, prelatar og pastorar av sjeler, for grunna dykkar vanskjøtsel vert fleirtalet av dei trufaste fordømde; og me sparar ei beløning åt dykk for denne tenesta, til de kjem ned til oss i helvetet."
Ve til dykk som kommanderar andre! Om so mange vert fordømde på grunn av dykk, kva vil då hende med dykk sjølve? Om få av dei som kjem fyst i Guds Kyrkje vert frelste, kva vil hende med dykk? Ta alle verv, båe kjønna, kvar ståe: ektemenn, koner, enkjer, unge kvinner, unge menn, soldatar, kjøpmenn, handverkarar, rike og fattige, eidle og låge. Kva skal me seie om alle desse menneska som lever slike dårlege liv? Den fylgjande forteljinga frå Sankt Vincent Ferrer vil syne dykk kva de skal tenkje om saka. Han fortel at ein erkediakon i Lyons gav opp vervet sitt og drog seg attende til ein aude stad for å gjere bot, og han døydde på same dag og i same stunda som Sankt Bernard. Etter sin død, openberra han seg for biskopen sin og sa åt han, "Vit, Biskop, at i den same timen som eg døydde, var det og trettitre tusen andre menneske som døydde. Av dette talet fór Bernard og eg til Himmelen utan forsinkingar, tre fór til Skjærselden og alle dei andre hamna i helvetet."
Vår historie fortel oss om ei enno meir forferdeleg hending. Ein av brørne våre, vidkjend for doktrina og heilagdomen sin, forkynte i Tyskland. Han la fram styggedomen av synda ureinskap med slik kraft at ei kvinne fell om død av sorg framfor alle. Då kom ho attende til livet, og sa, "Då eg vart stilt framfor Guds Domstol, var det seksti tusen menneske som kom til same tida frå alle delar av verda; ut av dette antalet var det tre som vart frelste ved å gå til Skjærselden, og alle dei andre vart fordømde." Å avgrunn av Guds domar! Av trettitusen var det berre fem som vart frelste! Og av sekstitusen var det berre tre som kom til Himmelen! De syndarar som høyrer på meg, i kva for kategori kjem du til å verte rekna?...Kva seier du?... Kva trur du?...
Eg kan sjå at mesta kvar ende av dykk bøyer hovudet, fylde av forbausing og gru. Men lat oss leggje vår apati til sides, og istadenfor å smikre oss sjølve, lat oss freiste å finne gagn i frykta vår. Stemmer det ikkje at der er to vegar som leier til Himmelen; uskulda og angeren? Då so, om eg syner dykk at særs få tek nokon av desse to vegane, som rasjonelle menneske kjem de til å konkludere med at særs få vert frelste. Og for å nemne bevis; i kva alder, sysselsettjing eller ståe finn du ikkje at talet på onde ikkje er hundre gonger større enn talet på gode, og du kan seie, "Dei gode er so sjeldne og dei onde er so mange i talet"? Me kan seie om vår eiga samtid det som Salvianus sa om si: Det er enklare å finne ein uteljeleg skare av syndarar innlemma i all slags synder enn det er å finne nokre få uskuldige menn. Kor mange tenarar er heilt ærlege i pliktene sine? Kor mange kjøpmenn er rettvise og rimelege i handelen; kor mange hantverkarar eksakte og sannferdige; kor mange handelsmenn utan eigne interesser og oppriktige? Kor mange av lova sine menn forsakar ikkje rettvisa? Kor mange soldatar trampar ikkje på uskulda; kor mange herrar held ikkje urettvist attende løna åt dei som tener dei, eller søkjer ikkje etter å dominere underståttane sine? Til alle stader er dei gode eit sjeldent syn og dei onde kjem i store tal. Kven er det som ikkje kjenner til at i dag er det so mykje lausskap mellom modne menn, friheit hjå unge jenter, fåfenge hjå kvinner, tøyleslause hjå adelen, korrupsjon i middelklassen, oppløysing mellom folket, uforskammelegheit mellom dei fattige, at ein kan seie som David sa om si eiga tid: "Alle har vandra vekk frå vegen... der er ikkje nokon som er gode, ikkje ein ende."
Gå ut på gater og torg, til palass og hus, til byar og landsbygder, til domstolar og rettshus, og inn i Guds tempel. Kvar finn du dygda? "Akk!" gret Silvanus, "utanom ein særs liten skare som flyktar frå det onde, kva er den Kristne kyrkjelyden om ikkje ei søkkjande bør? Alt me ser til alle stader er egoisme, ambisjonar, frotsing og luksus. Er ikkje den største delen av menneska utskitna av ureinskapsbøra, og har ikkje Sankt Johannes rett når han seier, "Heile verda- om det er det noko so stygt kan kallast- "er sett i ondskap?" Det er ikkje eg som seier dykk dette; fornufta tvingar dykk til å tru at av dei som lever so dårleg, er det særs få som vert frelste.
Men du seier: Kan ikkje bot gagnleg reparere tapet av uskulda? Det er sant, det skal eg innrømme. Men eg veit og at botgjeringar er so vanskeleg å gjennomføre, me har mista denne vana so fullstendig, og den er so voldsomt misbrukt av syndarar, at dette åleine skulle rekke for å overtyge dykk om at særs få vert frelste gjennom denne vegen. Å, kor bratt, smal, tornete, grusom å sjå til og vanskeleg å klatre opp den er! Til alle stader der me ser, er det berre blodspor og ting som gjev oss triste minne. Mange veiknar berre ved synet av han. Mange trekk seg attende allereie i byrjinga. Mange fell midt på vegen grunna at dei vert trøytte, og mange gjev usselt opp ved enden. Og kor få er dei som held ut til døden! Sankt Ambrose seier at det er lettare å finne menn som har halde på uskulda si enn å finne nokon som har gjort høveleg bot.
Dersom de vurderer botssakramentet, tenk på at der er so mange forvrengde skriftemål, so mange studerte orsakingar, so mange løgnaktige angrarar, so mange falske lovnader, so mange målsettjingar som ikkje ber frukt, so mange ugyldige absolusjonar! Skulle du rekne som gyldig skriftemålet åt nokon som skuldar seg sjølv for synder av ureinskap og framleis gjev høve for at det skal hende igjen? Eller nokon som skuldar seg sjølv for tydeleg urettvise handlingar og som ikkje har intensjonen å gjere opp for dette på noko vis? Eller nokon som med det same fell i same synder igjen, rett etter skriftemålet? Å, forferdelege misbruk av eit slikt fantastisk sakrament! Ein sannar for å unngå ekskommunisering, ein annan for å få seg eit rykte som ein angrande person. Ein gjer seg av med synder for å roe ned sin anger, ein annan løyner dei grunna skam. Ein legg fram skulda si ufullstendig av ondskap, ein annan avsløyer henne berre av vane. Ein har ikkje det sanne endemålet åt sakramentet i tanke, ein annan har ikkje den naudsynte sorga, og enno ein annan har ikkje eit fast formål. Stakkars skriftemålarar, kva krefter legg de ikkje ned på å bringe fleirtalet av dei botferdige til dei korrekte avstandstakingane og handlingane, då skriftemålet vert vanhelga utan dette, absolusjonen vert ei fordømming og botgjeringa ein illusjon?
Kvar er dei no, dei som trur at talet på dei som vert frelste av Kristne er større enn dei som vert fordømde og som, for å gje autoritet til si eiga meining, resonerar slik: Majoriteten av Katolske vaksne døyr i sengene sine, vel utrusta med Kyrkja sine sakrament, difor må dei fleste av Katolske vaksne verte frelste? Å, for eit fint resonement! De må seie nett det motsatte. Dei fleste av Katolske vaksne sannar dårleg i dødsstunda, difor vert dei fleste fordømde. Eg seier "enno meir sikkert er dette," då ein døyande person som ikkje har sanna syndene sine vel då han var ved god helse, kjem til å ha endå vanskelegare for å gjere dette når han ligg til sengs med eit nedtyngd hjarte, eit ørt hovude, tåkete tankar; når han møter motstand på mange vis frå framleis levande objekt, frå stadig fornya høve, frå tillempa vanar, og framfor alt frå djevlar som freistar på alle vis å kaste han ned i helvetet. Då so, om du til alle desse falske angrande syndarane legg til alle dei andre syndarane som døyr uventa i synd, grunna lækjarane sin ignorans eller grunna sine eigne slektningar si skuld, som døyr av forgifting eller av å verte gravlagde i jordskjelv, frå eit hjarteinfarkt, frå eit fall, eller på slagfeltet, i ein nevekamp, fanga i ei felle, trefte av lynet, brende eller drukna, vert du ikkje nøydd til å konkludere med at fleirtalet av Kristne vaksne er fordømde? Dette er resonementet åt Sankt Chrysostom. Denne Helgenen seier at dei fleste Kristne går på helvetesvegen heile livet igjennom. Kvifor er du då overraska over at fleirtalet hamnar i helvetet? For å kome til ei dør, må du gå på vegen som fører dertil. Kva har du for svar å gje til denne mektige resoneringa?
Svaret, seier du meg, er at Guds nåde er stor. Ja, for dei som fryktar Han, seier Profeten; men stor er Hans rettvise over dei som ikkje fryktar Han, og ho fordømmer alle stae syndarar.
Då seier du kanskje åt meg: Vel, kven er Paradiset tiltenkt, om ikkje for Kristne? Det er for Kristne, sjølvsagt, men for dei som ikkje vanærar sin eigen karaktær og som lever som Kristne. Dessutan, om du til talet av Kristne vaksne som døyr i Guds nåde, legg til den uteljelege skaren av born som døyr etter dåpen og innan dei når fornuftsalderen, er det ikkje overraskande at Sankt Johannes Apostelen når han talar om dei som vert frelste seier, "Eg såg ein stor skare som ingen mann kan telje."
Og dette er det som forfører dei som latar som om talet på dei som vert frelste av Katolikkar er større enn dei som vert fordømde... Om du til dette talet, legg til dei vaksne som har halde på uskuldskappa, eller som etter å ha skitna henne ut, har vaska henne i botstårar, er det sikkert at fleirtalet vert frelste; og dette forklarar Sankt Johannes sine ord, "Eg såg ein stor skare," og desse andre orda åt Vår Herre, "Mange vil kome frå aust og frå vest, og skal halde gjestebod med Abraham og Isak og Jakob i Himmelriket," og dei andre figurane som vanlegvis vert rekna opp til fordel for dette synet. Men om du talar om vaksne Kristne, so samstemmer både erfaring, fornuft, autoritet, anstendigheit og Skrift i å bevise at dei fleste vert fordømde. Tru ikkje at grunna dette er Paradiset tomt; tvert imot, det er eit særs folkerikt kongerike. Og om dei fordømde er "tallause som sanden i havet," so er dei frelste "so talrike som stjernene på himmelen," det vil seie at både den eine og den andre er tallaus, sjølv om det er i heilt ulike proporsjonar.
Ein dag då Sankt Johannes Chrysostom preika i katedralen i Konstantinopel og tenkte på desse proporsjonane, kunne han ikkje stå seg for å skjelve av gru og spurje, "Ut av denne store kyrkjelyden, kor mange trur de kjem til å verte frelste?" Og, utan å vente på svar, la han til, "Av so mange tusen menneske, finn me at ikkje meir enn hundre vert frelste, og eg tvilar på om det vert hundre ein gong." For ein grusom ting! Denne store Helgenen trudde at av so mange menneske, skulle knappt nok hundre verte frelste; og sjølv då var han ikkje sikker på at taøet vart so stort. Kva vil hende med dykk som høyrer på meg? Mektige Gud, eg kan ikkje tenkje på det utan å skake! Brør, problemet med frelsa er ei vanskeleg sak; for i fylgje domane åt teologane, når ein ende krever store krafttak, er det få som oppnår denne.
Dette er kva Sankt Thomas, den Englelike Doktaren, etter å ha vegd alle resonement for og imot i sin enorme lærdom, til slutt konkluderte med at det store fleirtalet av Katolske vaksne vert fordømde. Han seier, "Då evig sele overgår den naturlege ståa, særskild då ho har vorte frårøva den opphavelege nåden, er det særs få som vert frelste."
Ta då vekk augebindet som forblindar dykk med eigenkjærleik, det som hindrar dykk frå å tru den sjølvsagte sanninga ved å gje dykk falske idear om Guds rettferd. "Rettvise Fader, verda har ikkje kjent Deg," sa Vår Herre Jesus Kristus. Han seier ikkje "Allmektige Fader, so god og full av nåde." Han seier "rettvise Fader," for at me skal skjøna at av alle eigenskapane åt Gud, er det ingen som er mindre kjende enn Hans rettvise, for menneska nektar å tru på det som dei er redde for å utsettjast for. Difor, ta då vekk augebindet som tekkjer for augene dykkar og sei med tårar: No ser eg! Det store fleirtalet av Katolikkar, det store fleirtalet av dei som lever her, kanskje til og med av dei som er samla her, vil verte fordømde! Kva anna sak skulle fortene tårane dykkar meir?
Då Kong Xerxes stod på ein haug og skoda ut over sin armè av hundre tusen soldatar kledde for slag, og tenkte på korleis det om hundre år ikkje skulle vere ein ende att av dei i live, kunne ikkje stå seg for å gråte. Har ikkje me større grunn til å gråte når me tenkjer på at av alle Katolikkar vert dei fleste fordømde? Skulle ikkje denne tanken få elvar av tårar til å renne frå augene våre, eller i det minste få fram i hjarta våre den same kjensla av medynk som ein Augustinarbror, Ven. Marcellus av St. Dominic fekk? Ein dag då han mediterte over dei evige plagene, synte Herren han kor mange sjeler som gjekk til helvetet i den stunda og fekk han til å sjå ein særs brei veg der tjuetotusen fordømde sprang mot avgrunnen, mens dei støytte inn i kvarandre. Guds tenar vart omtåka av synet og utropte. "Å, for ein skare! For ein skare! Og enno fleire kjem. Å Jesus! Å Jesus! For ein galenskap!" Lat meg gjenta med Jeremias, "Kven vil gje vatn til hovudet mitt, og ei fontene av tårar til augene mine? Og eg vil gråte dag og natt for dei som er nedslakta av dottera åt folket mitt."
Stakkars sjeler! Korleis kan de springe so hastig mot helvetet? For miskunna si skuld, stopp og høyr på meg ei lita stund! Enten skjønar de kva som meinast med å verte frelst og fordømd i all eve, eller so gjer de det ikkje. Om de skjønar og på trass av dette bestemmer dykk for å ikkje endre på liva dykkar i dag, gjere eit godt skriftemål og trakke på verda, med eit ord, gjere alt de kan for å verte rekna til den lille skaren av dei som vert frelste, so seier eg dykk at de ikkje har Trua. De har ei betre orsaking om de ikkje skjønar dette, for då må ein seie at de er heilt vitlause. Å verte frelste til eveleg tid, å verte fordømde til eveleg tid, og å ikkje gjere alt ein kan for å unngå det eine og å sikre seg det andre, er heilt ufatteleg.
Guds Godheit!
Kanskje de ikkje trur på dei forferdelege sanningane som eg nett har lært dykk. Men det er dei mest høgakta teologane, dei mest strålande av Fedrane som har tala til dykk gjennom meg. Då so, korleis kan de stå imot argument som er støtta av so mange døme og ord i Skrifta? Om de framleis nølar på trass av alt dette, og om tankane dykkar lutar mot det motsette synet, får ikkje blotte tanken på alt dette dykk til å skake? Å, det syner berre at de ikkje bryr dykk mykje om dykkar eiga frelse! Tenk over denne viktige saka, og tenk på korleis ein mann med vit reagerer, når han får bevis som syner at der er ein aldri so liten risiko for at han skal ruinerast i noko der sjela ikkje er involvert. Ein av brørne våre, den Velsigna Giles, hadde for vane å seie at om berre ein mann kom til å verte fordømd, so skulle han gjere alt han kunne for å forsikre seg om at han ikkje vart den mannen.
So kva må me gjere, me som veit at det store fleirtalet kjem til å verte fordømde, og ikkje berre av alle Katolikkar? Kva må me gjere? Me må bestemme oss for å høyre til den vesle skaren som vert frelste. De seier: Om Kristus vil fordømme meg, kvifor skapa Han meg? Hysj, utemja tunge! Gud skapa ingen for å fordømme dei, men kvar den som vert fordømd, er fordømd fordi han ynskjer å verte det. Difor kjem eg ikkje til å streve for å forsvare Guds godheit og frikjenne henne frå all skuld: det vert temaet i mitt andre poeng.
Innan me held fram, lat oss samle på eine sida alle bøkene og kjettarlærene åt Luther og Calvin, og på den andre sida bøkene og kjettarlærene åt Palagianarane og Semi-Pelagianarane, og lat oss brenne dei. Nokre av dei øydelegg nåde, andre fridom, og alle er overfylde av vranglærer; so lat oss kaste dei inn i elden. All dei fordømde ber på si eiga panne oraklet av profeten Hoseas, "Di fordømming kjem frå deg sjølv," slik at dei skal skjøne at kvar den som vert fordømd, vert fordømd på grunn av sin eigen ondskap og på grunn av at han ynskjer å verte fordømd.
Fyst, lat oss take desse to unektelege sanningane som grogrunn: "Gud ynskjer at alle menneske skal verte frelste," og "Alle treng Guds nåde." Om eg då syner dykk at Gud vil frelse alle menneske, og at det er på grunn av dette Han gjev dei sin nåde og alle andre naudsynte reiskapar for å oppnå denne himmelske enden, so vert de nøydde til å sei dykk einige i at kvar den som vert fordømd må skulde dette på sin eigen ondskap, og at om det store fleirtalet av Kristne er fordømde, er dei det fordi dei vil vere det. "Di fordømming kjem frå deg sjølv, di hjelp er berre i Meg."
