Sankta Lucia!

I Noreg har det vore ein tradisjon at den 13. desember feirer me Lucia. Ein kan jo undre på kva det er som gjer at ein Katolsk, italiensk Helgen som døydde år 303 e.Kr for SØLIBATET og for at ho ikkje ville ofre til avgudane, vert feira i det heile i protestantiske kretsar? Ikkje bryr protestantar seg om kanoniseringar av Helgenar og ikkje bryr dei seg om sølibatet. At namnet hennar dagleg vert nemnd i den faste delen av den Katolske Messa skulle vel heller ikkje spele so stor rolle for dei som ikkje er Katolikkar. Men det er då heller ikkje ei sannferdig Kristen feiring som finn stad her oppe i nord. Innan eg skriv om den sanne Lucia, som vart kanonisert ikkje so lengje etter at ho døydde på 300-talet, kan eg jo nemne litt om dei "greiene" som vert markerte i Noreg.

               Sjølve namnet Lucia kjem frå det latinske ordet lux, som tyder ljos, og det er nok grunna dette at Lucia har vorte ein slags ljosfest med safranrosinbollar, eller lussekattar som det har vorte heitande. Den 13.desember har vorte kalla "lussi-langnatt", ettersom det var den lengste natta av året. Heilt frå middelalderen har det i Noreg vore ei overtru om at dersom ein ikkje vart ferdig med tungarbeidet som måtte gjerast til jul innan den 13. desember, eller om born hadde vore ulydige, so kom ein demonisk kvinneskikkelse kalla "lussi" opp frå underjorda og straffa deg. Dette har sjølvsagt ingenting med Katolsk Tradisjon å gjere, men for å beskytte seg mot dette, måla folk gjerne krossar på dørene og held seg inne.

              Lucia feiringa slik me ser henne i Noreg i dag, med jenter som har ljos på hovudet og kvite kappar, kjem då heller frå Sverige, som byrja å markere Lucia slik etter "reformasjonen", eller OPPRØRET som det i sanning var. Dei har nok lete seg inspirere av italienske sjømenn som kom innom, og etter å ha høyrt napolitansk folkesong med gamle røtter, som og handlar om ein stallgut som visst skal ha vore vittne til at Lucia vart avretta og som sjølv og vart avretta den 13.desember. Dette med stallguten vert ikkje stadfesta i "dei gylne legendene" og eg skal ikkje uttale meg om sanninga i saka. Men det er nok difor at smågutar og er med i desse ljostoga, ikledde lange kvite kappar og hattar.
              
            Det som er mykje meir interessant er sanninga om Lucia av Syrakus, frå den Katolske Tradisjonen som ho er henta frå "dei Gyldne Legendane",samla i år 1260:
Her fylgjer livet åt den velsigna møya Lucia.

Sankta Lucia, den heilage møya, vart født i Sicilia og hadde opphav og blodlinje frå ei eidel slekt, i byen Syrakus. Då ho fekk høyre om det velkjende og akta ryktet åt Sankta Agatha eller Agaas, som vart publisert og spreidd ikring på alle stader, gjekk ho med det same til grava hennar saman med mor si som heitte Euthisia. Mora hadde ein sjukdom som vart kalla blodfløde, og etter fire år var det framleis ingen lækjarar eller kirurgar som kunne kurere henne. Då dei no vitja den Heilage Messa, var det einkvan som las eit evangelium som nemnde ei kvinne som vart lækt frå blodfløde berre ved å røre saumen på Jesu Kristi mantel. Då Sankta Lucia høyrde dette, sa ho med det same åt mor si: "Mor, om du trur at dette som vert opplese er sant, og at Sankta Agatha og i denne stunda er hjå sin Jesus Kristus, og at det var for Hans Namn si skuld at ho leid martyrdauden, og om du, grunna denne trua, rører ved grava hennar, skal du utan tvil verte bota og lækt."

                  Dei gjekk då med det same, etter at Messa var avslutta og menneska hadde fare sin veg, og dei to fell på kne i bøn ved grava åt Sankta Agatha, og med gråt byrja dei å be om hennar hjelp og støtte. Sankta Lucia fell i sømn då ho bad for mor si, og i sømnen såg ho Sankta Agatha mellom englane, eidelt pynta og dekorert med dyrebare steinar, som sa til henne: "Lucia, mi kjære syster, Guds trufaste møy, kvifor bed du til meg for mor di, for slike ting som du sjølv snart kan gje henne? For eg seier deg i sanning, at grunna trua di og din godleik, vert mor di trygg og heil." Med desse orda vakna Sankta Lucia heilt oppskaka, og sa til mor si: "Mor, du vert bota og heilt lækt; eg bed deg for skulda åt henne som bad bønene som lækte deg, at du aldri skal nemne meir for meg at eg skal ta åt meg ein ektemann eller husbond, men medgifta som du skulle gje meg ved eit giftarmål, bed eg deg at du må gje meg for å gje det heile som almisser, so eg kan koma åt min frelsar Jesus Kristus." Mora svara henne slik: "Vakre dotter, farsarven din, som eg har motteke desse ni åra sidan far din døydde, har eg ikkje brukt, men har multiplisert og utauka; men vent berre til eg har forlete denne verda, og frå den stunda kan du gjere som du finn best." Sankta Lucia svara: "Kjære mor, høyr på mitt råd: han er ikkje elska av Gud, som i eigenkjærleik gjev av det som han ikkje sjølv kan nytte, men om du vil sjå Gud i miskunn mot deg, gjev åt Han det som du kan avsjå, for etter dauden kan du på inga vis nytte desse godene. Det som du gjev då du skal døy, det gjev du berre fordi du ikkje kan bære det med deg. Gjev då for Guds skuld medan du lever: og for dei godene som du skulle gje meg med ein husbond eller ektefelle, lat det verte gjeve åt folket ditt for Kristi kjærleiks skuld.
                  Om dette tala Lucia alltid åt mor si, og kvar dag gav dei almisser av det dei hadde. Og då dei omlag hadde solgt heile formuen og alle juvelane deira, kom det bod om dette til han som var tenkt til ektemann åt henne, og som ho var lova vekk til, og denne herremannen krevde å få høyre sanninga frå amma åt Sankta Lucia, og kvifor dei solgte formuen sin. Ho svara med varsemd, og sa at dei gjorde dette då Sankta Lucia, som var vekklova åt han til kone, hadde funne seg ein som var av høgre og eidlare slekt enn han var, og difor ville dei kjøpe inn det dei trong for å samle ihop til bryllaup. Den dåren trudde dette, for han forstod kjøtleg det som amma hadde sagt som noko andeleg, og hjalp dei med å selje arven deira. Men då han skjøna at det var grunna kjærleiken til Gud at ho gav vekk det ho hadde, og kjende seg lurt, skulda han Lucia med det same, og drog henne framfor ein domar ved namn Paschasius, som var ein skurk og ein heidning. Og det var grunna at ho var ein Kristen, og at ho handla imot lova åt Keisaren, at Paschasius skulda henne, og påla henne å tilbe og ofre åt avgudane. Ho svara: "Offer som behagar Gud er å vitje enkjer og foreldrelause, og å hjelpe dei som er i naud: Eg har ikkje opphøyrt under desse tre åra å gje slike offer åt Gud, og då eg ikkje har meir att som eg kan ofre, ofrar eg meg sjølv åt Han, for at Han skal gjere med dette offeret det som behagar Han." Paschasius sa: "Du kan kanskje seie slike saker til det Kristne folket, og det skulle gagne deg, men til meg som held boda åt Keisaren, talar du forgjeves." Sankta Lucia sa: "Om du vil halde lova åt herrane dine, skal eg endå halde Guds Lov; du ynskjer ikkje å gjere dei vreide, og eg skal halde meg frå å tenne min Guds vreide; du vil behage dei, og eg stundar berre etter å behage vår Herre Jesus Kristus." Paschasius sa: "Du har sløst arven din vekk på rebellar, og difor talar du som ein rebell." Ho sa: "Eg har sett arven min på ein sikker stad, som verken fordervar mitt hjarte eller lekamen, noko anna skulle eg ikkje kunne gjere eller stå ut med."  Paschasius svara: "Kven er det då som fordervar hjarta og lekamen?" Ho sa: "De er det som fordervar hjarta, de som Apostelen tala om slik: "Dei onde orda fordervar dei gode sedane. De råder sjelene til å forsake skaparen deira og til å fylgje djevelen ved å ofre til avgudane; dei som fordervar lekamen er dei som elskar dei kjøtlege lystene, og foraktar andelege gleder som står seg i all eve." Paschasius sa: "Dei orda som du no talar skal opphøyre når du kjem til plagene dine." Ho sa: "Guds Ord skal ikkje opphøyre eller ende." Paschasius sa: "Kva då?! Er du Gud?" Ho sa: "Eg er Guds tenestekvinne, og det eg seier er Guds ord, for Han seier: Det er ikkje de som talar framfor prinsar og domarar, men den Heilage Ande talar gjennom dykk." Paschasius sa då: : "Og difor er den Heilage Ande i deg?" Ho svara: "Apostelen sa at dei er Guds tempel som lever i kyskheita, og den Heilage Ande bur i dei." Paschasius sa: "Eg skal i sanning ta deg til bordellet, og der skal du miste di kyskheit, og då skal den Heilage Ande gå i frå deg." Ho sa: "Lekamen vert berre forderva om hjarta og viljen gjev etter; for om du gjennom tvang fekk meg til å ofre åt avgudane med hendene mine, heilt imot min vilje, skulle Gud ta dette berre som eit hån, for Han dømer berre etter viljen og etter det ein går med på å gjere. Og difor, om du krenkjer lekamen min utan at eg vil det, og utan at eg godtek det, skal kyskheita mi aukast til det doble, og til fortenesta av ei endå meir ærerik krune. Det som du måtte gjere med lekamen, som er i di makt, skal ikkje fordømme Jesu Kristi tenestekvinne."

                     Då baud Paschasius at rebellane i byen skulle koma, og han overgav Sankta Lucia åt dei i det han sa: "Hent andre som og kan skjende henne, og ta henne so mykje at ho døyr!" Rebellane ville med det same ha teke henne der ifrå og drege henne ned til bordellet, men den Heilage Ande gjorde henne so massiv og tung at ho dei ikkje kunne rikke henne av flekken. Då greip mange av tenarane åt domaren inn, for å hjelpe dei andre med å dra i henne, men ho kunne framleis ikkje flyttast. Då batt dei henne i hender og føter med eit tau, og alle drog, men ho vart verande som eit fjell som ingen kunne flytte. Dette gjorde Paschasius særs uroleg og rasande, og han kalla på trollkarane sine, som heller ikkje kunne flytte på henne med alle trolldomane sine. Då henta Paschasius eit åk med mange oksar som skulle dra henne, men endå kunne dei ikkje rikke henne av flekken. Då krevde Paschasius å få vite av henne kva som gjorde at ei skral møy ikkje kunne flyttast av tusen menn? Ho sa: "Dette er Guds verk, og om du skulle hente ti tusen fleire menn skulle dei framleis ikkje kunne flytte på meg." Desse orda plaga domaren slik at han vart heilt ifrå seg og Sankta Lucia sa til han: "Kvifor plagar du deg sjølv slik? Om du har bevist og analysert det slik at eg er Guds tempel, tru det. Om du ikkje kan skilje ut dette, lær deg å skilje ut."
                 Etter dette vart domaren berre meir plaga, for han såg at han vart gjort til hån. Difor let han gjere eit voldsomt stort bål ikring Lucia, og fekk dei til å kaste tjære, harpiks og kokande olje over henne, og ho vart verande urørleg i elden og sa: "Eg har bedt til Jesus Kristus om at denne elden ikkje skal ha noko makt over meg, slik at dei Kristne menn som trur på Gud skal håne deg. Og eg har bedt om at martyrdauden som eg skal lide skal ta vekk dei Kristne si redsle og uro for å døy for trua på Jesus Kristus, og ta vekk frå skurkane gleda i martyrskapet mitt. Venane åt domaren såg at han vart forvirra av Sankta Lucia sine ord, og plaga over at det drog ut på tida, og difor tok dei eit sverd og dreiv det gjennom halsen på henne, og sjølv etter dette døydde ho ikkje, men held fram med å tale til folket: "Eg erklærer og syner dykk at den Heilage Kyrkja skal ha fred, for Keisaren Diocletian, som var ein fiende av den Heilage Kyrkja har i dag mista herreveldet sitt, og Maximian, hans høgre hand, er i dag daud. Og på same vis som Sankta Agatha er matron og vaktar av Catania, på same vis skal eg verte matron over Syrakus, denne byen." Og då ho tala slik til folket, kom sersjantane og ministrane i Roma for å hente Paschasius og ta han med til Roma, for han var skulda av senatorane i Roma for å ha røva provinsen. Han vart difor dømd av senatet og vart halshøgd. Sankta Lucia vart aldri flytta frå plassen der ho vart høgd med sverdet, og ho døydde heller ikkje før Presten hadde komme og tekje med seg den velsigna Lekamen av vår Herre Jesus Kristus. Og med det same ho hadde motteke det Heilage Sakramentet, anda ho ut og gav opp sjela si til Gud, mens ho takka og prisa Han for all Hans godheit. På same plassen er ei Kyrkje oppbygd i hennar namn, og der har mange goder vorte gjeve, vår Herre Jesus Kristus til æra, som er velsigna i all eve. Amen.